دوست یابی (قسمت چهارم)

پایه هاى دوستى 4 (احترام و بزرگداشت دوستان)

16- احترام و بزرگداشت دوستان

از امـور قـطـعـى که در خور شک و تردید نیست آن است که اگر انسان به دیگران احترام بگذارد دیگران نسبت به وى احترام خواهند گذاشت و اگر به آنها اهانت کند مورداهانت آنان قرار خواهد گرفت .
شاعر چه خوب گفته است :
و من هاب الرجال تهیبوه ----- و من حقر الرجال فلن یهابا
پـس اگـر مـى خـواهى در نظر دوستت بزرگ باشى او را بزرگ بدار, واگر خواهان آنى که نزداو محترم باشى اورا احترام کن , و کدام کس است که دوست ندارد بزرگ و محترم باشد؟
از این رو از پیامبر خدا(ص ) و ائمه اهل بیت (ع ) روایاتى در لزوم بزرگداشت دوست و اکرام و احترام او وارد شـده اسـت تـا از این راه روابط آنها تحکیم و دلها تصفیه و بر دوستى وبرادرى آنها افزوده گردد.
پـیـامـبر خدا(ص ) فرموده است : هرکس برادر مسلمانش را احترام کند و در آن رضاى خداوند را بخواهد خداوند به او نظر رحمت خواهد فرمود. نیز: کسى که برادر مسلمانش نزد او بیاید و او وى را مورد احترام قرار دهد چنان است که خداوند را احترام کرده است. نـیز: هر کس برادر مؤمنش را احترام کند خداوند را احترام کرده و چه گمان دارید درباره کسى که خدا را احترام کرده خداوند با او چه کارى خواهد کرد. امـام بـاقـر(ع ) در بـیان آنچه بر مسلمان واجب است نسبت به برادر دینى خود انجام دهدفرموده اسـت : اگـر غـیـبت کرد در غیابش پاس او را بدار, و اگر حضور داشت او را دیدار وتجلیل کن و گرامى بدار چه تو از او و او از توست. امـام صـادق (ع ) فرموده است : ابوجعفر امام باقر(ع ) مى فرمود: یاران خود را بزرگ بدارید واحترام کـنـیـد, و برخى از شما به برخى دیگر هجوم نبرد, و به همدیگر زیان نرسانید ونسبت به هم حسد نورزید, و از بخل بپرهیزید, و بندگان مخلص خداوند باشید.
امـام صـادق (ع ) فـرمـوده است : بزرگداشت حقوق برادران دینى بزرگداشت دین خداست . از ایـن رو بـراى دوسـتان شایسته نیست همه پرده هاى شرم و حیا را از میان خودبردارند چه این امر آنان را به ترک احترام و اکرام همدیگر وادار خواهد کرد. امام موسى بن جعفر(ع ) فرموده است :
حشمت و وقار را میان خود و دوستت از میان مبر وچیزى از آن باقى بگذار چه از میان رفتن آن سبب از میان رفتن شرم و حیاست. مراد از این سخن زیاده روى در عدم حفظ حشمت و حرمت یکدیگر است , به همین مناسبت فرموده است : چیزى از آن بـاقى بگذار و نفرموده است همه آن را باقى نگهدار چه تکلف و حشمت و وقار کامل در میان یاران و دوستان از نظر اهل بیت (ع )نکوهش شده است چنان که در آینده شرح خواهیم داد.
هر گاه دوست تواز نظر سن و سال بزرگتر یا از نظر دانش برتر و یا از حیث شان و مقام بالاتر است بر توست که او را بزرگ بدارى و احترام کنى چه این امر حقى براى اوست که بر تو واجب است آن را رعـایـت کـنى و مرزى میان تو و اوست که لازم است از آن تجاوزنکنى , از پیامبر خدا(ص ) روایت شده که فرموده است : کسى که سالخوردگان ما را احترام نکند و به خردسالان , ترحم نورزد از مانیست. در وصیت امام صادق (ع ) تدبر و اندیشه کن که فرموده است : نفس خویش را براى تحمل کسى که بـا تو مخالفت مى کند و داراى مقامى برتر است و بر تو فضیلت دارد رام کن چه تو به برترى او اقرار کـرده اى تـا بـا او مـخـالـفت نکنى و آن که براى کسى فضیلتى قائل نیست خود بین و خود پسند است. بپرهیز از این که دوست خود را تحقیر و اهانت کنى , چه این رفتار از مؤثرترین اسباب زوال دوستى و بـزرگـتـریـن عـامـل دشـمـنـى و کینه ورزى است , ائمه اهل بیت (ع ) آن را ازگناهان بزرگ شمرده اند.
امـام صـادق (ع ) فرموده است : کسى که دین خود را حقیر مى شمارد برادران دینى خود راتحقیر مى کند.
نـیـز: انسان خردمند به هیچ کس اهانت نمى کند, و کسانى که سزاوارترند به این که اهانت نشوند سه دسته اند: دانشمندان , حکمرانان و دوستان , زیرا کسى که به علما و دانشمندان اهانت کند دینش رااز دست داده , و آن کـه حـکمران را تحقیر کند دنیاى خود را از کف داده و آن که به دوستانش اهانت کند مردانگى خویش را از میان برده است .

نـیـز: کـسى که برادر دینى خود را فریب دهد و تحقیر کند و با او دشمنى ورزد خداونددوزخ را جایگاه او قرار خواهد داد.
همان گونه که تو دوست دارى محترم و بزرگ باشى بر طبق اصول و مبادى گرانقدراسلامى که پـیامبر گرامى بیان کننده آنها است بر تو واجب است برادر دینى خود را محترم و بزرگ بشمارى , چنان که فرموده است : هیچ یک از شما مؤمن نیست مگر آنگاه که آنچه براى خود دوست مى دارد براى برادر مؤمنش دوست بدارد. امـام عـلـى بـن ابـى طالب (ع ) در وصیت خود به فرزندش امام حسن (ع ) به این امر تصریح کرده و فرموده است : اى پـسر من ! نفس خویش را میان خود و دیگران میزان قرار ده .
پس آنچه را براى خودت دوست مـى دارى براى دیگران دوست بدار, و آنچه را براى خودت ناپسندمى دانى براى دیگران نیز ناپسند بـشـمار, ستم مکن چنان که دوست ندارى بر تو ستم شود, نیکى کن چنان که دوست دارى به تو نیکى کنند, بر خودت زشت بشمار آنچه را ازدیگران زشت مى شمارى , از مردم به همان چیزى که تـو بـدان از آنها خشنود مى شوى خشنود باش , و آنچه را نمى دانى مگوى هر چند آنچه را مى دانى اندک باشد, و آنچه رادوست ندارى درباره تو بگویند مگوى. امام صادق (ع ) فرموده است : هر کس نسبت به برادر مؤمنش بدان گونه نباشد که نسبت به نفس خویش است حق برادرى را ادا نکرده است. دیل کارنگى مى گوید: تو خواهان آنى که مردم تو را تحسین و به اهمیت و ارزش تواعتراف کنند, و مـشـتـاق آنى که در این دنیاى کوچک داراى شان و مقامى باشى و از این که به چاپلوسیهاى بى ارزش و دور از اخلاص گوش فرا دهى ابا دارى بلکه قدرشناسى مخلصانه را خواهانى و میل دارى دوسـتـان و آشـنـایـانـت به قول ثواب هر چه بیشتر تو راتقدیر کنند و بستایند و همه , همین را خـواهـانیم ... . بنابراین بگذار براى رسیدن به این هدف از این اصل اساسى پیروى کنیم : به دیگران آنچه را دوست مى داریم ببخشیم . مـؤلـف در تـایـیـد موفقیت این اصل اساسى و والا که اسلام آن را از مهمترین مبانى و قواعدخود شمرده حوادث و وقایع بسیارى را ذکر کرده است .

17- از خود گذشتگى

ایـثـار و از خـود گـذشتگى مرتبه اى است که جز کسانى که خداوند درباره آنان فرموده است : الا الـذیـن صـبروا ولایلقاها الا ذوحظ عظیم بدان نمى رسند, و این برترین مراتب بردارى و عـالیترین درجات دوستى است و متاسفانه انسان در این روزگار کسى رانمى یابد که به این اصل عمل کند و به این مرتبه دست یابد چه در این زمان اندکند کسانى که به حدیث نبوى مشهور عمل کـنـند که فرموده است : هیچ یک از شما ایمان نمى آوردمگر آنگاه که براى برادر مؤمنش دوست بـدارد آنـچه را براى خود دوست مى دارد. چه رسد به مرتبه ایثار و از خودگذشتگى که انـسـان بـرادر دینى اش را برخودش مقدم بدارد و مصلحت او را بر مصلحت خود و حاجت او را بر حاجت خویش ترجیح دهد. امـام عـلى بن ابى طالب (ع ) ایثار را در این دو بیت شیوا با جالبترین بیان و زیباترین تعبیر به تصویر کشیده :
ان اخاک الحق من کان معک ----- و من یضر نفسه لینفعک
و من اذا ریب الزمان صدعک ----- شتت فیک شمله لیجمعک
نـیز فرموده است : با محاسن (خوبیها) اخلاقتان را رام کنید, و آن را به سوى مکارم (بزرگواریها) بکشانید, و آن را به بردبارى عادت دهید و بر ایثار و ترجیح دیگران بر خودشکیبا باشید.
نیز: مؤمنان برادرند و در نزد هر برادر چیزى از برادر برتر نیست. امام باقر(ع ) فرموده است : براى خداوند بهشتى است که جز سه دسته در آن واردنمى شوند: کسى که به حق بر زیان خود حکم کرده , کسى که به خاطر خدا برادر مؤمنش را دیدار کرده , و کسى که براى خدا برادر مؤمنش را برگزیده است .
از ابـان بـن تـغـلـب نـقـل شده که گفته است : به همراه ابى عبداللّه (ع ) طواف مى کردم , مردى ازاصحاب ما با من برخورد کرد و از من خواست براى حاجتى به همراه او بروم و با دست اشاره کرد, مـن خـوش نـداشـتـم اباعبداللّه (ع ) را رها کنم و به سوى او روم . در این میان که طواف مى کردم دوبـاره بـه من اشاره کرد, ابى عبداللّه (ع ) فرمود: اى ابان این تو رامى خواهد؟ عرض کردم : آرى , فـرمـود: او کـیـسـت ؟ گفتم : مردى از اصحاب ماست ,فرمود: او بر مثل آن چیزى است که تو بـرآنـى ؟ گـفـتم : آرى , فرمود: برو به سوى اوعرض کردم : طواف را قطع کنم ؟ فرمود: آرى گفتم : هر چند طواف واجب باشد؟ فرمود: آرى . گفته است : من به سوى آن مرد رفتم , سپس بر امام (ع ) وارد شدم و از آن حضرت خواستم که مرا از حق مؤمن بر مؤمن آگاه کند. فرمود: این موضوع را واگذار و در آن وارد مشو, عرض کردم : آرى قربانت شوم ,فرمود: اى ابان ایـن مـوضـوع را واگذار و خواهان آن مباش , عرض کردم : آرى قربانت شوم . و پیوسته درخواست خـود را تکرار کردم . فرمود: اى ابان ! نیمى از مالت را با اوتقسیم کن سپس به من نظر افکند و به آنـچـه در درونم گذشت توجه کرد و فرمود: اى ابان ! هرگاه نصف مالت را با او قسمت کردى و پس از آن نسبت به او ایثار نکردى تو و اوبا هم برابرید لیکن هر گاه از نصف دیگر نیز به او ببخشى در این صورت ایثار کرده و او رابر خود مقدم داشته اى. شـایـد جالبترین صورت ایثار که تاریخ آن را نقل مى کند چیزى است که غزالى دراحیاءالعلوم ذکر کرده و گفته است : امام على بن ابى طالب (ع ) با خوابیدن در بستر پیامبر خدا(ص ) در شب هجرت آن حضرت از مکه به مدینه جانش را فداى پیامبر(ص ) ساخت , و او را با خون خود حفظ کرد. از این روخداوند به جبرئیل و میکائیل وحى فرمود که : من میان شما عقد برادرى جارى کرده ام وعمر یکى از شما را طولانى تر از عمر دیگرى قرار داده ام پس کدام یک از شما حیات خود را به دیگرى ایثار مى کند, آنها هر کدام حـیـات خـود را دوسـت داشـتـه و آن را اخـتیارکردند . خداوند به آنها وحى فرمود: آیا شما مانند عـلى بن ابى طالب نبودید که میان او وپیامبرم محمد(ص ) پیوند برادرى برقرار کردم در حالى که عـلى در بستر پیامبر خوابید وجانش را فداى او ساخت و زندگى خود را به او ایثار کرد, اکنون به زمین فرود آیید و او رااز دشمنانش حفظ کنید. لـذا جـبرئیل بر بالاى سر و میکائیل در پایین پاى او نشسته و مى گفتند: آفرین بر مثل تو اى پسر ابـى طـالـب خـداونـد بـه وجود تو بر فرشتگان مباهات مى کند . سپس خداوند به این آیه را درباره على (ع ) فرو فرستاد: ومن الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضاة اللّه واللّه رؤف بالعباد.
از مظاهر جالب ایثار چیزى است که درباره مردى از اصحاب پیامبر خدا(ص ) نقل کرده اند مبنى بر ایـن کـه بـه مـردى از اصحاب پیامبر(ص ) کله بریان شده گوسفندى هدیه شد, وى گفت برادر (دیـنـى ) من فلان و عیال او به آن محتاجترند و آن را نزد او فرستاد,وى هنگامى که آن را گرفت نـیـز گفت : برادر (دینى ) من فلان از من به این نیازمندتر است و آن را نزد وى ارسال داشت و به هـمـیـن گـونـه هـر یـک از آنها برادر خود را بر خویش ترجیج مى داد و کله گوسفند را براى او مى فرستاد تا میان هفت خانواده دست به دست شد و نزد برادر نخستین بازگشت از این رو خداوند درباره آنها این آیه را فرو فرستاد: ویؤثرون على انفسهم ولو کان بهم خصاصة .
دربـاره سـبـب نزول آیه مذکور نیز روایت شده که پیامبر خدا(ص ) اموال قبیله بنى نضیر راپس از شکست آنها در جنگ میان مهاجران تقسیم فرمود و به انصار جز به سه نفر از آنهاکه نیازمند بودند چـیزى نداد و به آنان فرمود: اگر مى خواهید اموال و خانه هایتان را بامهاجرین قسمت کنید و در ایـن غـنـایـم , با آنها شریک باشید, و اگر مایلید خانه ها واموالتان از آن خودتان باشد از این غنایم بـهـره اى بـه شـمـا نـمـى رسد, انصار عرض کردند:ما اموال و خانه هایمان را با مهاجران قسمت مى کنیم و در این غنایم آنها را بر خودمان ترجیج مى دهیم و در آن با آنها شریک نمى شویم , لذا این قـول خداوند درباره آنها نازل شد: والذین تبوء الدار والا یمان من قبلهم یحبون من هاجر الیهم ولایجدون فی صدورهم حاجة مما اوتوا ویؤثرون على انفسهم ولو کان بهم خصاصة
****
پایه هاى دوستى 5 ( اندرز )

18- اندرز

نـصـیـحـت و اندرز از بزرگترین لوازم محبت و مهمترین ارکان مودت است , و دوستى وبرادرى وقـتـى به کمال مى رسد که نصیحت و ارشاد پیشرو و انگیزه آن باشد, و کسى که نصیحت گوى بـرادر دیـنـى خویش نباشد برادر نیست . از این رو هر گاه در برادر مؤمن خویش نارسایى یا عیبى یافتى باید بکوشى با لطف و مدارا او را بر نقص خود راهنمایى و به عیب خویش آگاه سازى تا نقص خود را بر طرف کند و عیب را از خود بزداید . در این صورت نسبت به او نیکى کرده اى و در برابر آن استحقاق پاداش بزرگ از سوى خداوند وسپاس فراوان از سوى برادر دینى خود دارى . باید بدانى که اگر در نصیحت و ارشاد او اهمال ورزى در روز قیامت مسؤول خواهى بود, چنان که پیامبر خدا(ص ) فرموده است : هر مؤمنى با کسى همنشین شود در روز قیامت نسبت به او مسؤول خواهد بود هر چند به اندازه یک ساعت از روز باشد. باید اندرز دادن تو به او پنهانى باشد چه در این صورت است که در دل جایگزین مى شود, و نصیحت آشـکـار درسـت عکس آنچه را از آن انتظار و از او امید دارى در اوایجاد خواهد کرد, از این رو امام حـسـن عـسکرى (ع ) فرموده است : کسى که برادر دینى خود را پنهانى اندرز دهد او را آراسته , و کسى که آشکارا او را نصیحت کند وى را رسواکرده است. بدان وفادارترین و دوستدارترین دوستان تو و صادقترین آنها در دوستى و برادرى کسى است که تو را بـه مـعایب نفسانیت آشنا و به نقاط ضعف شخصیت خویش راهنمایى کندتا بتوانى نفس خود را تـهـذیـب و خـطاهایت را جبران کنى , چنان که پیامبر خدا(ص ) فرموده است : بهترین دوستانت کـسـى اسـت که تو را صادقانه اندرز دهد و در محافل زینت بخش تو باشد و در برابر دشمنت تو را یارى دهد.
امـام صـادق (ع ) فـرمـوده اسـت : مـحـبـوبـتـریـن دوسـتـانم کسى است که عیبهایم را به من هدیه کند.
بـراسـتى در دوستى که اگر از برادر دینى او خطایى سرزند وى را ارشاد نکند و اگرمرتکب بدى شـود وى را انـدرز نـدهـد سـودى نیست و دشمن از چنین دوستى به مراتب بهتر است , چنان که امیرمؤمنان على بن ابى طالب (ع ) فرموده است : گاهى دشمن انسان بهتر از دوست اوست چه وى را به عیبهاى او راهنمایى مى کند و در نتیجه انسان از آنهادورى مى جوید. بـهـتـریـن دوست آن است که نمونه صلاح و اصلاح و الگوى راه صواب و سداد باشد به طورى که رفـتـار او درسى عملى براى تو باشد و بتوانى آن را در رفتار خویش سرمشق قرار دهى و در روش خود به او اقتدا کنى و در تاریکیهاى زندگى از او روشنى گیرى , چنان که امیرمؤمنان (ع ) فرموده اسـت : بـرادر تو کسى است که با دیدارش تو را موعظه کند پیش از آن که با گفتارش به تو اندرز دهد. پـیـامـبـر خدا(ص ) و ائمه اهل بیت (ع ) به این جنبه مهم زندگى دوستانه بسیار اهمیت داده اندو اوامـر مـؤکـدى از سـوى آنـهـا وارد شده است که باید انسان برادر دینى خود را در حضورو غیاب نصیحت کند تا پایه هاى دوستى و برادرى براساس متین و محکمى استوار گرددو گر نه دوستى در معرض زوال و فروپاشى خواهد بود.
پـیـامـبـرخدا(ص ) فرموده است : مؤمن برادر مؤمن است نصیحت خودرا به او در هیچ حالى ترک نمى کند.
نیز: پارساترین مردم کسى است که به همه مسلمانان از روى دوستى بیشتر نصیحت کندو دلش نسبت به آنان پاکتر و سالمتر باشد.
نـیـز: انـسـان بـایـد بـرادر دیـنـى خـود را هـمـواره نـصـیـحت کند به همان گونه که خود را نصیحت مى کند.
امـیـرمـؤمـنـان عـلـى بـن ابـى طـالـب (ع ) فـرمـوده اسـت : کـسى را که از تو نصیحت بخواهد فریب مده .
نـیـز: برادر دینى خود را خالصانه نصیحت کن چه خوب باشد و چه زشت , و اورا در هرحال یارى کن و وى را در هر جا همراه باش.
امام باقر(ع ) فرموده است : بر مؤمن واجب است که مؤمن را نصیحت کند.
نـیـز: از کـسـى کـه تـو را مـى گـریـانـد پـیروى کن که او نصیحت گوى توست , و از آن که تو رامـى خـنـداند پیروى مکن چه او فریب دهنده توست , و بزودى همگى بر خداوند واردمى شوید و آگاهى مى یابید.
امام صادق (ع ) فرموده است : کسى که در راه برآوردن حاجت برادر مؤمن خود گام بردارد لیکن او را نصیحت نکند به خدا و پیامبرش خیانت کرده است. نیز: بر مؤمن واجب است که مؤمن را در حال حضور و غیاب نصیحت کند.
نـیـز: هر مؤمنى که در پى حاجت برادر مؤمنش قدم بردارد لیکن او را نصیحت نکندمانند کسى است که به خدا و پیامبرش خیانت کرده و خداوند دشمن اوست . بـدان بـراى کـسى که از تو نصیحت بخواهد حقى است . که امام زین العابدین (ع ) آن را بیان کرده و فـرموده است : و اما حق کسى که از تو نصیحت بخواهد آن است که او را نصیحت کنى و به اندازه توانایى خودش با او سخن گویى زیرا براى هر فردى مرتبه اى از گفتاراست که آن را مى شناسد و از آن دورى مى کند, و باید روش تو مبتنى بر رافت و رحمت باشد.
هنگامى که برادر مؤمنت تو را نصیحت مى کند گوش و دلت را به سوى او روانه کن چه اودوست راستین توست و سعى کن که خوشحالى خود را از اندرزهاى او و پذیرش گفتاراو را از سوى خود بـه وى بنمایانى , و با گفتار و کردار به نیکوترین و پاکیزه ترین نحوى ازاو شکر گزارى کن , چنان کـه امـیـرمؤمنان (ع ) فرموده است : اندرز را از کسى که به تو اندرزداده بپذیر و با فرمانبردارى از کسى که آن را به سوى تو آورده با آن برخورد کن . مـطـمـئن بـاش کـه تـو مـنـتـهـاى نیاز را به دوستى نصیحت گو و رفیقى رهنما دارى , چنان کـه پـیـامـبـرخـدا(ص ) فـرموده است : کسى که موعظه گویى در دل و باز دارنده اى در درون وهمنشینى رهنما در کنار خود ندارد دشمنش توانایى دارد که گلویش را بفشارد. امـام جواد(ع ) فرموده است : مؤمن به سه خصلت نیاز دارد: توفیقى از سوى خداوند,اندرزگویى درونى , و پذیرش از کسى که او را نصیحت کند. بـدان کـه نـصـیحت کننده را نیز حقى است که امام زین العابدین (ع ) آن را توضیح داده وفرموده است : و اما حق نصیحت کننده آن است که در برابر او فروتنى کنى سپس دلت متوجه او باشد و به او گـوش فـرا دهى تا اندرزهاى او را بفهمى پس از آن آنها رابررسى کن چنانچه در این امر موفق نـبـوده به او ترحم کن و او را متهم مکن و بدان او در نصیحت توکوتاهى نکرده جز این که اشتباه کـرده اسـت و ایـن در صورتى است که از نظر تو مستحق تهمت نباشد, و در هر حال امر او را مهم مشمار.
سـقراط گفته است : از چیزهایى که بیانگر مراتب خرد دوست تو و حسن اندرز اوست این است که تو را به عیبهایت آگاه کند و آنها را از تو دور سازد, و به نیکیها تو را موعظه کند, و خود او با به کار بستن آنها از تو پند گیرد, و از بدیها تو را منع کند و خود از ارتکاب آنها باز ایستد. مـخـالـفت با نصیحت گوى مشفق که در دوستى صادق و در نصیحت پاک و مخلص است موجب حسرت و پشیمانى است. چنان که امام على بن ابى طالب (ع ) فرموده است :
نافرمانى نصیحت کننده دانا و آزموده افسوس و پشیمانى به دنبال دارد. امـام صـادق (ع ) فرموده است : با مرد خردمند و پرهیزگار مشورت کن چه او جز به نیکى دستور نـمـى دهـد و از مـخـالـفـت بـا وى بـپـرهیز چه مخالفت با پارساى خردمند موجب تباهى دین و دنیاست .
امام موسى بن جعفر(ع ) فرموده است : و هر گاه خردمند نصیحت گو به تو پندى داد ازمخالفت با آن بپرهیز که موجب نابودى است. هرگاه برادر دینى تو خواست با تو مشورت کند او را مخلصانه راهنمایى کن و درنصیحت او بکوش و مـبـادا در ایـن امـر کوتاهى کنى که در این صورت خداوند بر تو خشم خواهد گرفت , چنان که پـیـامـبر خدا(ص ) فرموده است : کسى که برادر مسلمانش با اومشورت کند, و او خالصانه وى را نصیحت نکند خداوند خودش را از او سلب خواهدکرد.
امام صادق (ع ) فرموده است : کسى که برادر مسلمانش با او مشورت کند و بى غرضانه راى خالص خود را اظهار نکند خداوند راى او را از وى سلب خواهد کرد.
بدان کسى که از تو درخواست مشورت مى کند نیز داراى حقى است که امام زین العابدین (ع ) آن را بـیـان کـرده و فـرموده است : و اما حق درخواست کننده مشورت این است که اگر راى موجه و پسندیده اى آماده دارى در راهنمایى و نصیحت او بکوشى و بر طبق آنچه مى دانى به او اندرز دهى به نحوى که اگر تو به جاى او بودى همان کار راانجام مى دادى و باید این عمل با رافت و نرمش از سـوى تـو صـورت گـیـرد زیـرا نـرمش ترس را آرام مى کند و درشتى به جاى آرامش ترس پدید مى آورد . و اگر راى پسندیده اى آماده ندارى و کسى را مى شناسى که به راى او وثوق دارى و آن را دربـاره خـودت مـى پـسـندى وى را به سوى او راهنمایى و ارشاد کن که در این صورت در نیکى کوتاهى نکرده اى و در نصیحت و اندرز خوددارى نورزیده اى. هـرگـاه بـرادر دینیت تو را به چیزى اندرز مى دهد که مهر و محبت تو او را بدان وادار کرده است نـظـر او را بـپـذیـر و بـه بهترین وجهى از او سپاسگزارى کن , و این را نصب العین خودقرار ده که نـصـیـحـت و مشورت گرانبهاترین چیزى است که برادر به برادر تقدیم مى کند وارزشمندترین چـیزى است که دوست براى دوست ذخیره مى سازد, چنان که پیامبرگرامى (ص ) فرموده است : انسان مسلمان به برادر مسلمانش چیزى هدیه نمى کند که برترباشد از سخن حکمت آمیزى که بر هدایت او بیفزاید یا او را از طریق هلاکت بازگرداند. هرگاه کارها بر تو مشتبه شود و یا آراء و نظرها تعارض داشته باشد با برادر مؤمن خودمشورت کن و مـشـکـل خـود را براى او شرح ده و از آن پرده بردار و از راى او کمک بگیرشاید با نیروى خود و انـدیـشـه خـود آنچه را درست است برایت روشن گرداند و با بینش خویش تو را به راه رستگارى رهـنمون شود, چنان که امام صادق (ع ) فرموده است : براى هر یک از شما چه مانعى دارد که اگر دچـار رخـدادى شـود کـه تـوانـایـى مقابله با آن را نداردبا مردمى خردمند و دیندار و پرهیزگار مشورت کند, بدانید اگر چنین کند خداوند او راخوار نمى کند بلکه مرتبه او را بلند مى گرداند و او را بهترین کارها و متربترین آنها به خداموفق مى دارد.
امـام کـاظـم (ع ) فـرموده است : مشورت با خردمند نصیحت گو موجب میمنت و برکت ورشد و توفیق از سوى خداست. بدان این مشورت کننده را نیز حقى است که آن را امام زین العابدین (ع ) بیان کرده وفرموده اند: و امـا حـق مـشورت کننده بر تو آن است که در آنچه به تو سفارش مى کند لیکن با راى توموافق نـیـسـت وى را مـتـهـم نـکـنى چه اینها همه آراء و نظریات است که گویاى چگونگى تصرفات و اخـتـلافـات مـردم نـسـبت به آنهاست . و هرگاه راى او را متهم و مشکوک مى بینى در اختیار آن مـخیرى لیکن متهم کردن خود او چنانچه وى را شایسته مشورت مى دانى روا نیست .
اما چنانچه آراى او بـا نـظریات تو موافق است خدا را سپاس گوى و آنها را باتشکر از برادر دینى خود بپذیر و منتظر آن باش که اگر روزى به تو پناه آورد معامله به مثل کنى و آنها را جبران نمایى. با هر کس مشورت مکن تا در مهلکه بیفتى و نابود شوى , چنان که پیامبرخدا(ص ) دروصیت خود به امیرمؤمنان (ع ) فرموده است : اى على با ترسو مشورت مکن چه او راه رهایى از مشکلات را بر تو سـد مـى کـند, و نیز با بخیل مشورت مکن زیرا او تو را ازرسیدن به هدف باز مى دارد, همچنین با حریص مشورت مکن چه او حرص را برایت آرایش مى دهد.
بـلـکـه تـنها با کسى مشورت کن که شایستگى آن را داشته باشد و صفاتى را که امام صادق (ع ) در حـدیـث زیـر ذکر فرموده در او موجود باشد, فرموده است : مشورت حدودى دارد که هرکس آن حدود را بداند از آن سود مى برد و گر نه زیان آن براى خواهان مشورت بیش از سود آن است .
اول - آن که با کسى که مشورت مى کنى خردمند باشد.
دوم - آزاد و دیندار باشد.
سوم - دوست و برادر باشد.
چـهـارم - آن کـه او را بـه راز خود مطلع کنى و او به همان گونه به راز تو آگاه باشد که تو به آن آگاهى سپس او آن را مکتوم و پنهان بدارد.
چه اگر او خردمند باشد تو از مشورت با او سود خواهى برد, و اگر آزاد و دیندار باشد درنصیحت تـو مـنـتهاى کوشش رابه کار خواهد برد, و چنانچه دوست و برادر باشد راز خودرا که بر او آشکار کـرده اى مکتوم خواهد داشت , و هنگامى که او را از راز خود آگاه کنى ومانند تو بدان آگاه باشد مشورت و نصیحت به طور تمام و کمال انجام خواهدگرفت. بـنـابـراین هرگاه برادر دینى تو از این صفات برخوردار و همه این شرایط در او موجودباشد بر تو بـاکى نیست به هنگام سختى و درگیرى با مشکلات به او پناه برى چه اوشایسته آن است که از او کمک بخواهى و به او اعتماد و با وى مشورت کنى , چنان که امام صادق (ع ) فرموده است : هرگاه حادثه اى برایت روى داد مبادا از آن نزد اهل خلاف شکوه کنى بلکه نزد یکى از برادران مؤمن خود آن را بـیـان کن چه تو هرگز از یکى از این چهار خصلت بى بهره نخواهى ماند: یا تو را کفایت و بى نـیـاز مـى کند, و یا با مقامى که دارد به تو کمک خواهد کرد, و یا دعاى مستجاب خود را بدرقه ات مى کند, و یا بامشورت با او از راى وى سود خواهى برد.
****